Rozwój i zdrowie człowieka zależą od czynników genetycznych i środowiskowych. Wśród czynników środowiskowych wyodrębnia się modyfikatory naturalne (biogeograficzne) i cywilizacyjno-kulturowe, wynikające głównie ze statusu społeczno-ekonomicznego (SES) [1]. Zwłaszcza te ostatnie mają dla
człowieka współczesnego żyjącego w społeczeństwach postindustrialnych największe znaczenie. Wśród nich wyróżnia się przede wszystkim żywienie i aktywność fizyczną, ale także poziom urbanizacji miejsca zamieszkania (miasto/wieś), status materialny rodziny oraz wykształcenie i wykonywany zawód [2, 3]. Poziom stratyfikacji społecznej różnicuje wiele cech biologicznych człowieka. Stwierdzenie to jest udokumentowane i powszechnie akceptowane. Istnieje wiele badań potwierdzających, że dzieci z rodzin o wyższym SES szybciej rosną i wcześniej dojrzewają, są sprawniejsze motorycznie i psychicznie, są zdrowsze i dłużej żyją [4, 5, 6]. Reguła ta dotyczy niemal wszystkich współczesnych społeczeństw, jednak autorzy nie znaleźli w dostępnym piśmiennictwie informacji o związku SES z żadną z wad pigmentacji omawianych niniejszym artykule. A przecież, tak jak inne cechy biologiczne, pigmentacja i jej wady (odbarwienia i przebarwienia) podlegają podobnym uwarunkowaniom.
Cel pracy, materiał i metody
Celem pracy była ocena częstości występowania niektórych wad pigmentacji skóry: ostudy, plam soczewicowatych, piegów, bielactwa nabytego oraz przebarwień po odczynach fototoksycznych, u kobiet w wieku od 40 do 75 lat w zależności od ich wieku, wykształcenia i sytuacji materialnej (samoocena).
Materiał badawczy został zebrany w okresie od lutego do kwietnia 2014 r. na podstawie wystandaryzowanego kwestionariusza ankietowego. Przed wypełnieniem ankiety na podstawie krótkiej ilustrowanej prezentacji objaśniono wszystkim badanym cechy charakterystyczne wad pigmentacji będących przedmiotem pracy. Zbadano 120 kobiet, studentek Uniwersytetu Trzeciego Wieku przy Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej w Wałbrzychu. Na podstawie mediany wieku analizowano materiał w dwóch kategoriach wieku: od 40 do 55 i od 56 do 75 lat. Dodatkowo oceniano (nieanalizowane w tej pracy) karnację skóry, częstość ekspozycji na promieniowanie ultrafioletowe oraz stosowanie leków i/lub kosmetyków mogących mieć wpływ na pojawianie się przebarwień, a także występowanie skłonności do przebarwień skóry w najbliższej rodzinie.
Porównanie częstości badanych wad przeprowadzono na podstawie tablic wielodzielczych, obliczając nadwyżki liczebności obserwowanych w stosunku do teoretycznie oczekiwanych. Na tej podstawie wyliczono wartości funkcji chi-kwadrat, oceniając jej istotność przy p≤0,05 (ryzyko błędu nie większe niż 5%).
Analiza wyników
Najczęściej występującymi wadami pigmentacji są przebarwienia po odczynach fototoksycznych (27,5%). Kolejnymi wadami o zbliżonej częstości występowania są piegi (23%), ostuda (21%) i plamy soczewicowate (19%). Najrzadziej występuje bielactwo nabyte (9,5%).
Wraz z wiekiem zwiększa się liczba kobiet z wadami pigmentacji. Wszystkie analizowane wady występują istotnie częściej u kobiet w wieku od 56 do 75 lat, przy czym najbardziej istotna różnica dotyczy przebarwień po odczynach fototoksycznych (Tabela 1).
Wszystkie analizowane wady występują istotnie częściej u kobiet z wykształceniem średnim lub podstawowym, natomiast rzadziej u kobiet z wykształceniem wyższym (Tabela 2). Najbardziej istotne różnice dotyczą ostudy i bielactwa nabytego.
Badane wady pigmentacji występują istotnie częściej u kobiet, których sytuacja materialna jest raczej zła lub średnia, natomiast rzadziej u kobiet, których sytuacja jest raczej dobra lub dobra (Tabela 3). Jedynie przebarwienia po odczynach fototoksycznych występują istotnie częściej u kobiet, których sytuacja materialna jest raczej dobra lub dobra.
Dyskusja
W badanym materiale najczęściej występującą wadą pigmentacji były przebarwienia po odczynach fototoksycznych, następnie piegi, ostuda i plamy soczewicowate. Natomiast najrzadszą wadą jest bielactwo nabyte. Podobne rezultaty uzyskali między innymi Koźmińska-Kuborska [7], Wąsik i wsp. [8] i Viver [9].
Wraz z wiekiem zwiększa się liczba kobiet z wadami pigmentacji. Szczególnie dotyczy to przebarwień po odczynach fototoksycznych. Najmniejszy związek z wiekiem wykazuje ostuda. Większość autorów, m.in. Orłowski i wsp. [10], także uważa, że wady pigmentacji występują częściej u kobiet starszych.
Wszystkie wady pigmentacji występują częściej u kobiet z wykształceniem średnim lub podstawowym i gorzej sytuowanych materialnie. Jedynie przebarwienia po odczynach fototoksycznych występują istotnie częściej u osób lepiej sytuowanych. W dostępnej literaturze brak jest informacji dotyczących związku badanych wad pigmentacji z wykształceniem i statusem materialnym, co stwarza nowe, interesujące możliwości badawcze.
Wielu autorów, m.in. Koźmińska-Kuborska [7], Orłowski i wsp. [10] i Singer [11], uważa, że analizowane wady pigmentacji występują częściej u kobiet, które poddają się częstszym ekspozycjom na promieniowanie ultrafioletowe. Jest to prawdopodobnie właściwe wyjaśnienie rzadszego występowania tych wad pigmentacji u kobiet lepiej wykształconych i lepiej sytuowanych, ponieważ mają one większą świadomość konieczności unikania bezpośredniego, długiego kontaktu z promieniami słonecznymi oraz stosują odpowiedniej jakości kosmetyki ochronne. Dysponują też większymi środkami finansowymi na ich zakup.
W dostępnej literaturze nie znaleziono doniesień na ten temat. Wydaje się zatem, że warto kontynuować tego typu badania, oparte na większym liczebnie materiale i dotyczącym różnych grup społecznych. Badania takie miałyby ważny aspekt poznawczy, ale także praktyczny, gdyż kosmetolog, znając czynniki ryzyka, może na podstawie wywiadu oszacować prawdopodobieństwo wystąpienia danej wady u konkretnej osoby i być pomocnym w zapobieganiu tego rodzaju wadom pigmentacji.
Literatura
1. N. Wolański: Rozwój biologiczny człowieka. Podstawy auksologii, gerontologii i promocji zdrowia, Wydawnictwo PWN, Warszawa 2005.
2. T. Bielicki, Z. Welon, W. Żukowski: Problem nierówności biologicznej warstw społecznych, Materiały i Prace Antropologiczne, 109, 1988, 123-140.
3. J. Charzewski: Społeczne uwarunkowania rozwoju fizycznego dzieci warszawskich, Wydawnictwo AWF w Warszawie, Warszawa 1983.
4. J. Charzewski, R. Przewęda: Niektóre społeczne uwarunkowania rozwoju fizycznego i sprawności polskich dzieci, [w:] Rozwój sprawności fizycznej dzieci i młodzieży (red. S. Pilicz), Wydawnictwo AWF w Warszawie, Warszawa 1988.
5. T. Łaska-Mierzejewska, E. Antropologiczna ocena zmian rozwarstwienia społecznego populacji wiejskiej w Polsce w okresie 1967-200. Badania dziewcząt, Wydawnictwo AWF w Warszawie, Warszawa 2003.
6. D. Puciato: Differentiaton of somatic and motoric development of children and adolescents in view of assessment of living conditions of their families, Physical Culture & Tourism, vol. 17(3), 2010, 231-239.
7. A. Koźmińska-Kuborska: Zarys kosmetyki lekarskiej, Wydawnictwo PZWL, Warszawa 1978.
8. F. Wąsik, E. Baran, J. Szepietowski: Zarys dermatologii klinicznej, Volumed, Wrocław 1995.
9. A. Viver: Atlas dermatologii klinicznej, Wydawnictwo Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2005.
10. M. Orłowski, J. Kursa-Orłowska, Z. Adamski: Budowa prawidłowej skóry [w:] Dermatologia dla kosmetologów (red. Z. Adamski, A. Kaszuba), Wydawnictwo Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2010.
11. J. Singer: Słońce w bezpiecznej dawce, Beauty Forum, 6, 2012, 16-18.
Źródło:
