Dbałość o zdrowe zęby i regularne wizyty u stomatologa to podstawa, jednak w Polsce z usług stomatologicznych systematycznie korzysta tylko ok. 40% społeczeństwa. Uśmiech, stan zębów i błony śluzowej przyzębia wpływają na estetyczny wygląd twarzy. W kontaktach towarzyskich istotny jest świeży zapach z ust. Widok nierówno ustawionych i nieleczonych zębów, braki w uzębieniu, nieestetyczne uzupełnienia protetyczne, osady z papierosów, z dużej ilości kawy czy innych płynów barwiących i przy tym niedostateczna higiena jamy ustnej nie są rzadkim widokiem. Regularne wizyty w gabinecie stomatologicznym oraz profesjonalna higienizacja pozwalają uniknąć dolegliwości i poprawiają wygląd jamy ustnej. Higienizacja pacjenta powinna być podzielona na zabiegi wykonywane w gabinecie stomatologicznym i w domu.
Ważną rolę odgrywa odpowiednia motywacja. Czasami to nie dolegliwości stomatologiczne, lecz chęć poprawy wizerunku zmusza pacjentów do skorzystania z zabiegów stomatologicznych. Zdrowa jama ustna spełnia jednak nie tylko funkcje estetyczne, ale i fizjologiczne, takie jak udział w mowie, odżywianiu, oddychaniu. Obecność wszelkich widocznych w uśmiechu złogów miękkich jest nie tyko nieestetyczna, ale i szkodliwa dla zdrowia.
Podstawowym elementem płytki nazębnej (dental plaque) są głównie bakterie, dzisiaj wiemy, że jest ich ok. 1000 gatunków. Z niektórymi człowiek nauczył się współżyć (fizjologiczna flora bakteryjna), ale są i takie, które zaburzają delikatny stan równowagi (bakterie chorobotwórcze) i które są szczególnie niebezpieczne w chwilach osłabionych możliwości obronnych gospodarza. Najważniejsza dla zdrowia jamy ustnej jest swoista równowaga między nimi i stały skład mikroflory, ponieważ buforuje ona inwazje patogennych drobnoustrojów. Działanie to polega na wytworzeniu mechanizmów odporności kolonii bakteryjnych w walce o składniki pokarmowe oraz o powierzchnię nadającą się do zasiedlenia. Płytka nazębna, zwana także płytką bakteryjną, jest często we wstępnej fazie namnażania określana jako biofilm. Na kolejnych etapach rozwoju są to struktury, w których obserwujemy ściśle
przylegające do zęba miękkie złogi – nalot, biały lub żółty, dający się usunąć z powierzchni zęba w czasie szczotkowania oraz z przestrzeni międzyzębowych za pomocą nitkowania lub systemu tzw. szczoteczek międzyzębowych. Płytka bakteryjna tworzy się nie tylko na wszystkich powierzchniach zębów, ale i na elementach wprowadzanych do jamy ustnej na stałe lub czasowo, głównie na uzupełnieniach protetycznych i aparatach ortodontycznych. Im rzadziej oczyszcza się zęby, tym szybciej płytka wzrasta na grubość. Jest spoistą masą o barwie kremowożółtej, nieco iemniejszej od koloru szkliwa. Można ją zaobserwować, badając zgłębnikiem, narzędziem do zeskrobania z powierzchni zęba lub używając preparatu na bazie fuksyny, gdyż wybarwia się na czerwono. 
Obecność złogów płytki należy kontrolować, można to zrobić w gabinecie i w domu, prostymi metodami.
Higiena i profilaktyka
Utrzymanie odpowiedniej higieny jest szczególnie ważne w chwili zmiany uzębienia, pojawienia się w jamie ustnej aparatu ortodontycznego lub innych elementów uzupełniających braki zębowe, jak mosty, korony czy implanty. Duże znaczenie odgrywa odpowiednia dieta, metody
(mechaniczne i chemiczne) oczyszczania płytki oraz
środki wspomagające oczyszczanie.
Mechaniczne sposoby kontroli polegają na stosowaniu odpowiednio dobranych środków, takich jak manualne szczoteczki do zębów, nici dentystyczne, szczoteczki do przestrzeni międzyzębowych, wykałaczki, szczoteczki elektryczne i irygatory. Chemiczne wspomaganie higieny to odpowiednie pasty do codziennego mycia zębów oraz płyny wspomagające utrzymanie środowiska jamy ustnej w równowadze mikrobiologicznej.
Płytka nazębna składa się w 60–70% z bakterii, którymi są ziarniaki, pałeczki, bakterie nitkowate, reszta to bezpostaciowa substancja organiczna – tzw. matryca (matrix). Skład płytki jest zmienny i zależy od lokalizacji, grubości (wieku), fizykochemicznych właściwości śliny oraz sposobu odżywiania. Matrix dojrzałej płytki stanowią glikoproteiny śliny oraz zewnątrzkomórkowe polisacharydy – glukany i fruktany. W płytce obecne są także złuszczone komórki nabłonka, leukocyty, wapń, fosfor i resztki pożywienia.
Kilkanaście minut po oczyszczeniu powierzchni zęba glikoproteiny śliny tworzą nabytą błonkę nazębną (acquired pellicle) o grubości ok. 1 mikrometra. Po 7 dniach płytka nazębna może zawierać już 100–300 mln bakterii na 1 g masy i rozprzestrzeniając się poddziąsłowo, doprowadza do rozwoju chorób przyzębia. Gdy pojawia się patologiczna kieszonka dziąsłowa, powyżej 1,5 mm, powstaje nowe środowisko dla flory bakteryjnej. Wówczas w badaniu jamy ustnej oprócz złogów widocznych gołym okiem zauważalne są również zaczerwienione dziąsła i powiększone brodawki międzyzębowe.
Skład płytki poddziąsłowej różni się od naddziąsłowej i głównie związany jest z koniecznością przystosowania się bakterii do otaczającego środowiska (brak tlenu). Flora poddziąsłowa musi przeżyć w warunkach niskiego stężenia tlenu i zwalczać mechanizmy obronne gospodarza. Zarówno naddziąsłowa, jak i poddziąsłowa płytka bakteryjna ulegają mineralizacji, tworząc kamień. Ważną rolę odgrywa tutaj ślina, której ilość, skład i przesycenie fosforanem
wapnia sprzyjają powstawaniu twardego kamienia, czasami obecnego już w 3-tygodniowej płytce. Masy kamienia często sięgają 70–80% masy płytki. Mineralizacja ma charakter nieregularny, a kamień nazębny ma zdolność przyrastania do różnych miejsc (również elementów protetycznych). Zespolony jest z twardymi tkankami zęba za pomocą uwapnionej osłonki – pelliculi. Kamień naddziąsłowy jest zwykle miękki, jasny i powstaje najszybciej w okolicach ujść przewodów ślinowych oraz miejsc omijanych przy oczyszczaniu, czyli w okolicach zębów siecznych od powierzchni językowych. Kamień poddziąsłowy natomiast jest twardszy, a jego ciemniejszy kolor jest pigmentem pochodzącym od bakterii i krwi. Kamień nazębny nie uczestniczy bezpośrednio w chorobach przyzębia, ale wpływa na ich rozwój, pośrednio poprzez umożliwienie ścisłego przylegania płytki do tkanki dziąsłowej, a także
powoduje mechaniczne drażnienie wrażliwej błony śluzowej (nieulegającej złuszczeniu) kieszonki przyzębnej.
Podstawowym działaniem profilaktycznym zarówno w redukowaniu próchnicy, jak i chorób przyzębia jest stała kontrola płytki nad- i poddziąsłowej i niedopuszczanie do jej inwazyjnego działania na jamę ustną. Można to zrobić, usuwając kamień nazębny, ręcznie lub maszynowo, ultradźwiękami, w gabinecie stomatologicznym. Oczyszczać z osadów i wygładzać powierzchnie zębów można, stosując piaskowanie profilaktyczne kilka razy w roku. Pomocne są także zabiegi domowe, takie jak szczotkowanie szczotką manualną lub elektryczną, stosowanie past, płukanek i zlecone przez lekarza dentystę lub higienistkę stomatologiczną przybory dodatkowe.
Metody oczyszczania zębów i języka
Przyjmuje się, że aby uzyskać właściwą skuteczność higienizacji jamy ustnej, optymalne szczotkowanie powinno odbywać się 2 razy na dobę, odpowiednią szczoteczką i techniką, wspomagane chemicznie pastą do zębów. Dobór metody szczotkowania zębów jest uzależniony od kilku czynników: wieku, stanu uzębienia i przyzębia, ale także od sprawności manualnej osoby instruowanej. W instruktażu należy zwrócić uwagę na odpowiedni ucisk wywierany przez szczoteczkę podczas czyszczenia zębów, ponieważ zbyt silny może prowadzić do nieodwracalnych zmian w przyzębiu, ubytków abrazyjnych, krwawień i innych zaburzeń. Ponad 75% pacjentów skarży się na krwawienia po szczotkowaniu – jest to sygnał do zmiany metody oczyszczania lub wymiany szczoteczki. Ważna jest również higiena języka, która powinna polegać na oczyszczaniu jego powierzchni specjalnymi skrobaczkami albo odwrotną stroną niektórych szczoteczek do zębów (szczotki elektryczne mają specjalną przystawkę), przynajmniej raz dziennie.
Przybory higieniczne
Szczotki manualne do czyszczenia zębów są nadal podstawowym przyborem w zabiegach higienicznych wykonywanych w warunkach domowych. Pod względem twardości włosia wyróżniamy szczotki: twarde, średnie, miękkie i bardzo miękkie. Szczotka powinna posiadać część pracującą, zbudowaną z włosia o specjalnie oszlifowanym włóknie nylonowym zebranym w pęczki, oraz dodatkowe elementy wspomagające oczyszczanie. Część pracująca może być jednopęczkowa lub wielopęczkowa, dobrana do potrzeb i warunków anatomicznych pacjenta. Standardowo używane są szczotki wielopęczkowe, z włosiem układanym w różne wzory, barwionym, z tzw. indykatorem, który ułatwia określenie stanu jej zużycia. Z sondaży wynika, że Polacy zbyt rzadko wymieniają szczoteczki do zębów. Dla utrzymania prawidłowej higieny powinno się je wymieniać co trzy miesiące oraz stosować nitki do oczyszczania przestrzeni międzyzębowych. Wspomagająco można korzystać z wykałaczek wykonanych z odpowiedniego, niełamiącego się drewna. Wygodne dla pacjentów jest również stosowanie irygatorów do przepłukiwania trudno dostępnych miejsc i masowania dziąseł.
Metody manualne
Najczęściej zalecane metody oczyszczania zębów to:
Metoda okrężna Fonesa. Ze względu na swoją łatwość zalecana jest dzieciom oraz osobom upośledzonym, polega na ułożeniu szczoteczki pod kątem prostym do dziąsła i wykonywaniu okrężnych ruchów kółeczkowych od dziąsła do powierzchni korony zębów. Dzięki tej metodzie zostaje usunięta płytka nazębna z powierzchni gładkich, jednak płytka zalegająca na powierzchniach stycznych zębów jest niedostępna i w większości nie zostaje usunięta.
Metoda „roll”. Wskazana jest u osób borykających się z chorobami przyzębia. Jest to metoda tzw. dziąsło-zęby. Szczoteczka ustawiona jest pod kątem 45° włosiem szczotki w kierunku korzeni zębów i poprzez obrót szczoteczką następuje usunięcie złogów. Stosując metodę „roll”, pacjent wykonuje ruchy obrotowo-wymiatające – główka szczoteczki przesuwana jest po dziąsłach i koronach zębów. Niestety, sposób ten nie należy do skutecznych, ale jest mało inwazyjny w przypadku chorób przyzębia. W metodzie „roll” zaleca się wykonywanie 4–6 ruchów wymiatająco-obrotowych w jednym oczyszczanym miejscu, a główka szczoteczki musi być niezbyt duża i obejmować najwyżej trzy sąsiednie zęby.
Metoda Bassa. Jako jedyna skutecznie usuwa płytkę bakteryjną z kieszonek dziąsłowych. Odpowiednią szczoteczkę należy ustawić tak, aby włosie szczoteczki (wyłącznie miękkiej z wydłużonymi skrajnymi włóknami) pod kątem 45° wnikało w kieszonki przyzębnej i sięgało szyjek zębów. Część pracująca szczotki z włosiem musi być skierowana lekko do wierzchołków korzeni zębów. Metoda Bassa polega na wykonywaniu niewielkich poziomych ruchów drgająco-wibrujących. Gdy zewnętrzne końce włosia szczoteczki wnikają do kieszonki dziąsłowej, skutecznie oczyszczają okolicę przyszyjkową. Wykonuje się ok. 5 powtórzeń, a każde składa się z mniej więcej 30 ruchów. Jest to metoda bardzo skuteczna, ale trudna, przeznaczona dla dorosłych o większych zdolnościach manualnych.
Metoda Stillmanna. Szczoteczkę skierowaną włosiem do wierzchołka korzenia układa się poziomo pod kątem 45°. Włosie musi częściowo znajdować się na dziąśle, a częściowo na koronie zęba. Przyciśniętą do dziąsła szczoteczkę „wywija się” w kierunku powierzchni żujących z jednoczesnym ruchem poprzecznie-wibrującym o niewielkich drganiach. Metoda ta uważana jest za masująco-oczyszczającą i polecana jest m.in. przy recesji dziąseł w okolicy korzeni.
Metoda Chartersa. Tak jak w przypadku metod Stillmanna i Bassa, tak i metoda Chartersa polega na ułożeniu szczoteczki pod kątem 45°, lecz w tym wypadku w kierunku płaszczyzny zgryzowej (włosie szczoteczki winno znajdować się częściowo na dziąśle i częściowo na koronie zęba i być skierowane do powierzchni żującej/brzegu siecznego). Szczoteczką wykonuje się ruchy obrotowe przy jednoczesnym i równomiernym ucisku na dziąsła. Metoda ta nie jest łatwa do opanowania, a wykonywana w sposób niewłaściwy może spowodować szkodliwe działanie na dziąsła. Polecana jest szczególnie pacjentom z chorobami przyzębia (ze stwierdzoną recesją dziąseł i/lub utratą ich konturu).
Metody przedstawione poniżej dotyczą wspomagania oczyszczania trudniej dostępnych miejsc i stosuje się je w uzupełnieniu metod wymienionych wcześniej.
Metoda pionowa. Polega na oczyszczaniu zębów siecznych w szczęce lub w żuchwie od zęba 3. strony prawej do 3. strony lewej, po włożeniu szczoteczki główką ustawioną pionowo do powierzchni (w dół lub w górę) i ułożeniu włosia szczoteczki wzdłuż ich osi należy przeciągąć włosie od dziąsła po koronie zębów, „wymiatając” zalegające resztki pokarmowe. Zalecana tyko jako uzupełnienie metod wymienionych poprzednio.
Metoda pozioma. Polega na ułożeniu włosia szczoteczki pod kątem 90° do powierzchni żujących zębów bocznych. Szczotkowanie polega na wykonywaniu ruchów posuwisto-zwrotnych – tył-przód. Można jeszcze wzbogacić je o wykonywanie delikatnych ruchów obrotowych. Zalecana tylko jako uzupełnienie metod wymienionych poprzednio.
Szczoteczki elektryczne. Usuwają płytkę nazębną skuteczniej niż szczotka manualna, pod warunkiem, że są odpowiednio dobrane, a higienizacja wykonywana jest zgodnie z instrukcją producenta. Szczoteczki elektryczne wykorzystują technologię oscylacyjno-rotacyjną lub soniczną. Mogą posiadać dodatkowe końcówki do czyszczenia aparatów ortodontycznych, miejsc trudno dostępnych przy uzupełnieniach protetycznych i implantach oraz do czyszczenia języka.
dr n. zdr. Danuta Kaczmarska
Prezydent Zarządu Głównego
Stowarzyszenia Polskich
Higienistek Stomatologicznych
Zakład Ekofizjologii Roślin
Instytut Biologii Eksperymentalnej
Wydział Biologii Uniwersytet
im. Adama Mickiewicza
ul. Umultowska 89 61-614 Poznań
tel./fax +48 61 8295 808
e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
Źródło: http://kosmetologiaestetyczna.com/
