W miarę upływu czasu skóra podlega licznym zmianom. W wieku 25-30 lat następuje stopniowe pogarszanie się jej stanu, prowadzące do znacznej degeneracji podstawowych funkcji fizjologicznych skóry. Fizjologiczne, uwarunkowane genetycznie starzenie się skóry nie jest jedyną przyczyną pogarszania się jej wyglądu i funkcjonowania. Drugą jest wpływ agresywnych czynników zewnętrznych, promieniowania ultrafioletowego oraz niektórych niebezpiecznych dla zdrowia substancji chemicznych, produktów prze- mysłowych, metali ciężkich czy radioaktywnych, znajdujących się głównie w atmosferze (zanieczyszczenia pyłowe) i w wodzie.
Mechanizmy starzenia się skóry są związane z dwoma równoległymi procesami:
- starzenia chronologicznego (genetycznego, wewnątrzpochodnego)
- starzenia zewnątrzpochodnego, środowiskowego, głównie pod wpływem promieniowania UV (do 80% zmian jest za- leżnych od UV) [1,2].
Biologiczne, genetycznie uwarunkowane przyczyny starzenia się skóry określa się jako endogenne - pochodzące z wnętrza organi- zmu wskutek biochemicznych zmian starczych zachodzących w komórkach. Przyczyny starzenia się skóry związane ze środowiskiem zewnętrznym człowieka należą do egzogen- nych, wśród nich dominują niekorzystne procesy komórkowe zachodzące pod wpływem promieniowania ultrafioletowego UV – foto- starzenie (photo-aging), a także kancerogene- za (nowotworzenie), czyli proces powstawania nowotworów (photocarcinogenesis), w tym no- wotworów skóry (carcinomas).
Czynniki i mechanizmy starzenia się skóry
W chronologicznym, endogennym (genetycz- nym) starzeniu się skóry powstają zmiany o charakterze zanikowym, które charak- teryzuje: cienki naskórek, wiotkość skóry, zmarszczki mimiczne, utrata elastyczności. Skóra staje się sucha i wiotka, ale pozostaje gładka. W starzeniu się skóry egzogennym, wynikającym w około 80% ze szkodliwego oddziaływania promieniowania słoneczne- go UV (photo-aging), zmiany mają charakter przerostowy. Występuje pogrubienie naskór- ka z różnie zaznaczoną hiperkeratozą; skóra jest żółto-brunatnawa, szorstka, o nierów- nomiernym zabarwieniu (występują cha- rakterystyczne brunatne plamy melaninowe jako późny objaw zaburzeń w melanogene- zie); tworzą się głębokie zmarszczki i bruzdy, częste jest rozszerzenie i kruchość naczyń włosowatych (tak zwane teleangiektazje), ła- two tworzą się wynaczynienia z naczyń wło- sowatych (siniaki).
Klinicznie rzecz ujmując, wraz z wiekiem zmieniają się proporcje różnych warstw naskórka. Warstwą zapoczątkowującą cykl przemian rozwojowych naskórka jest najgłę- biej położona warstwa podstawna, a zakoń- czenie przemian morfologicznych i bioche- micznych w naskórku stanowi wytworzenie się warstwy rogowej, biologicznie martwej, czyli bezjądrowej, niezdolnej do podziałów komórkowych i metabolizmu, mniej lub bar- dziej widocznie złuszczającej się.
Podsumowując, w procesie starzenia się skóry obser- wujemy następujące objawy kliniczne:
- warstwa rogowa naskórka staje się grubsza,
- zanikowi ulegają warstwy ziarnista i kolczysta,
- mogą pojawiać się komórki wykazujące pewne nieprawidłowości oraz bezładny układ (komórki atypo- we powstałe pod wpływem UV),
- zmieniają się komórki warstwy podstawnej, ulega wydłużeniu czas przechodzenia keratynocytów z warstwy podstawnej do rogowej (z 16 do 28 i >30 dni u osób 60-65-letnich),
- zmniejsza się liczba melanocytów i regularność rozło-żenia melaniny w komórkach warstwy podstawnej (UV),
- maleje liczba komórek Langerhansa – powstają zaburzenia miejscowych mechanizmów nadzoru immunologicznego,
- granica skórno-naskórkowa ulega spłaszczeniu i zatarciu,
- następuje atrofia skóry właściwej, jej grubość ulega zmniejszeniu, dotyczy to zwłaszcza kobiet, których skóra staje się bardzo cienka, „jak pergamin”,
- dochodzi do upośledzenia pracy gruczołów łojowych, powstają poważne zakłócenia w równowadze wodno-tłuszczowej, przez co skóra staje się bardziej sucha,
- pogarsza się mikrokrążenie skórne, które znamionuje kruchość naczyń kapilarnych, skłonność do mikrowylewów i zasinień skóry, teleangiektazje, zmniejsza się liczba gruczołów potowych, co utrudnia detoksykację skóry,
- mechanizmy obronne w komórkach skóry, takie jak neutralizacja wolnych rodników, procesy związane z utrzymaniem właściwej war- tości pH, regulacja hormonal- na i immunologiczna komórki oraz adaptacja biochemiczna do egzogennych warunków stresowych i tym podobne ule- gają poważnemu upośledzeniu.
Ponadto w procesie starzenia się skóry z wiekiem, szcze- gólnie wskutek fotostarzenia, powstają zaburzenia struktury włókien elastycznych i kolagenu:
- zanikają poprzeczne włókienka elastyny dochodzące do granicy skórno-naskórkowej,
- uporządkowane dotychczas struktury włókien elastycz- nych grupują się w duże bezpostaciowe konglomeraty,
- występują zaburzenia struktury kolagenu: włókna kolagenowe stają się pofałdowane, poszczególne pasma są porozdzielane przez nieupostaciowane ele- menty tkanki łącznej,
- włókna tracą kontakt z produkującymi je fibroblastam i ,
- ilość rozpuszczalnego kolagenu, a także ilość roz- puszczalnych glikozoaminoglikanów (GAG) maleje, – zmniejsza się liczba i aktywność fibroblastów,
- maleje liczba naczyń krwionośnych.
W skórze właściwej występują zmiany wywołane głównie działaniem UV:
- elastoza – zwyrodnienie włókien sprężystych w stopniu niespotykanym w skórze niepoddawanej działa- niu promieni słonecznych,
- zmniejszenie się liczby włókien kolagenowych oraz naczyń krwionośnych,
- spowolniony metabolizm komórkowy,
- zwiększenie się liczby glikozaminoglikanów (GAG).
Kosmetyka i kosmetologia przeciwstarzeniowa
W kosmetyce i kosmetologii przeciwstarzeniowej obser- wuje się bardzo duże zainteresowanie naukowców i produ- centów wszystkimi środkami i substancjami, które przez swoją aktywność fotoprotekcyjną mogą spowolnić nie- korzystne procesy przebiegające w skórze pod wpływem promieniowania ultrafioletowego. Obecnie bardzo duże znaczenie przypisuje się filtrom przeciwsłonecznym wie- lofunkcyjnym (broad-sunscreens), które powinny zapewniać skórze całodobową ochronę przeciwpromieniową, oraz sub- stancjom pochodzenia roślinne- go, które wykazują te potencjalne możliwości (np. polifenolom łącznie z flawonoidami i kwasami fenolo- wymi, niektórym lipofilnym wita- minom – retinoidom, witaminie E, karotenoidom, także hydrofilnym witaminom, jak witami- na C czy kwas pantotenowy z kompleksu witamin B).
Skóra absorbuje tlen atmosferyczny w ilości około 2% całego zapotrzebowania organizmu. Jest on zużywany w procesach oksydacyjnych, stanowiących element me- tabolizmu skórnego. Procesy te przebiegają z udziałem rodników tlenowych, które poza pełnieniem naturalnych, fizjologicznych funkcji w łańcuchu oddechowym, gdy są wzbudzone w nadmiarze, powodują trwałe uszkodzenia w strukturach białkowych i lipidowych skóry. Zjawiska te są ograniczane przez odpowiednie mechanizmy regu- lacyjne (enzymatyczne) komórki, które jednak w wieku starszym i podeszłym ulegają znacznemu osłabieniu.
Odpowiednie odżywianie się, zdrowy tryb życia, a tak- że dobrze dobrane kosmetyki oparte przede wszystkim o substancje naturalne pochodzenia roślinnego, o wyso- kiej aktywności antyoksydacyjnej i przeciwwolnorodniko- wej, wykazujące także działanie przeciwzapalne, stymulu- ją odporność wrodzoną (innate immunity) i nabytą (wtórną, związaną z produkcją przeciwciał) lub podnoszą oporność (rezystencję) adaptogenną (przeciwstresową) skóry.
Źródło:
vol. 2 \ 3 \ 2013 \ Kosmetologia Estetyczna
