Gruczoły łojowe - budowa i funkcje

Funkcje łoju

Wydzielanie łoju jest naturalnym procesem mającym na celu przede wszystkim stworzenie płaszcza ochronnego dla skóry i naskórka, broniącego je przed:

• czynnikami mechanicznymi (tarcie, ucisk);
• czynnikami chemicznymi (kwasy, zasady, woda);
• drobnoustrojami (bakterie, wirusy, grzyby);
• zmianami warunków środowiska (zmiana temperatury, wilgotności powietrza);
• promieniowaniem UV

Wydzielanie łoju

Wydzielanie łoju, w zależności od: miejsca, wieku, płci, pory dnia, stanu zdrowia czy zażywanych leków, waha się od kilku do kilkuset miligramów na cm2 na dobę (mg/cm2).

Odchylenia w ilości i składzie wydzielanego łoju stają się podstawą wielu schorzeń dermatologicznych.

Niehormonalne czynniki wewnętrzne:

• Temperatura otoczenia – im wyższa, tym więcej sebum produkują gruczoły (co 1°C wydzielanie łoju zwiększa się o 10%).
• Fizjologiczny profil produkcji sebum – najwięcej łoju produkowane jest pomiędzy godziną 10 a 11, najmniej zaś pomiędzy 4 i 6 rano.
• Okolica ciała – najwięcej gruczołów łojowych znajduje się na tułowiu, klatce piersiowej, w części środkowej twarzy (tzw. strefa T) – 400–900 na cm2, najmniej na przedramionach i kończynach dolnych – 100 na cm2.
• Niedobór witamin B2, B6 i A.
• Wiek – wydzielanie łoju jest bardzo duże po urodzeniu, po 6 miesięcy obniża się, wzrasta w okresie dojrzewania. Ponownie obniża się około 40. r.ż., a u kobiet w okresie menopauzy właściwie zanika.

Bardzo ważnym i często niedocenianym czynnikiem regulującym wydzielanie łoju jest ilość i skład łoju zalegającego na powierzchni skóry. W pielęgnacji skóry łojotokowej należy unikać nadmiernego wysuszania jej powierzchni. Matowienie skóry, intensywne „zbieranie” wydzieliny gruczołów łojowych staje się dla nich sygnałem do wzmożonej produkcji. Naturalnie produkowany łój dzięki płynnej konsystencji jest bez trudu usuwany z przewodu wyprowadzającego gruczołów łojowych, nie powoduje zalegania i nie staje się przyczyną zmian trądzikowych. Nadużywanie  preparatów matujących, podkładów zawierających czynniki absorbujące wydzielinę łojową staje się często zewnątrzpochodną przyczyną trądziku (tzw. trądzik kosmetyczny, niemowlęcy).

Czynniki hormonalne regulujące wydzielanie łoju

Pobudzająco działają:

• dehydroepiandrosteron (DHEA)
• testosteron
• 4-androstenedion
• androstendiol (5alfaandrostene3beta,17 diol)

Hamująco działają:

• estrogeny
• progesteron

Każdy preparat matujący będzie się przyczyniał do powstawania zaskórników i innych zmian trądzikowych. Tego typu preparaty należy więc ograniczyć do niezbędnego minimum (patrz rozdział: Przyczyny trądziku pospolitego).

Działanie hormonów żeńskich wykorzystywane jest w terapii trądziku. U kobiet z nasilonym łojotokiem można zastosować preparaty zawierające progesteron i estrogeny w dawce dostosowanej do profilu hormonalnego, danej osoby. Nie powinno się rozpoczynać hormonoterapii bez wcześniejszego oznaczenia poziomu hormonów w surowicy (patrz rozdział: Leczenie trądziku pospolitego).

Budowa gruczołów łojowych

Gruczoły łojowe można podzielić na dwie grupy:

• związane rozwojowo z mieszkiem włosa i uchodzące w lejku włosa;
• gruczoły rozwojowo całkowicie niezależne od włosów.

Każdy włos ma co najmniej jeden własny gruczoł łojowy, zwykle rozgałęziony do kilku lub kilkunastu uwypukleń mających jeden wspólny przewód wyprowadzający, (patrz schemat budowy włosa).

Wolne gruczoły łojowe nie związane z włosem (ryc. 1.3) są szczególnie liczne w obrębie czerwieni warg, brodawki sutkowej, pępka, żołędzi, prącia, warg sromowych, odbytu, a także gruczołów tarczkowych, znajdujących się na powiekach. Gruczoły łojowe należą do gruczołów holokrynowych. Zbudowane są ze zrazików połączonych z mieszkiem włosowym krótkimi przewodami. Wydzielina gruczołów powstaje w wyniku masywnego obumierania komórek nabłonka wielowarstwowego, który wyścieła ich wewnętrzną powierzchnię. W procesie tym uwalniane są lipidy tworzące łój.

Skład łoju

• skwalen (5–10%)
• cholesterol (1,5%)
• estry cholesterolu (3%)
• wolne kwasy tłuszczowe (10–25%)
• mono-, di- i triglicerydy (50%)
• woski (20%)

Czy sebum to to samo co łój ?

Najnowsze ustalenia specjalistów z zakresu kosmetologii różnicują oba pojęcia. Łój jest wydzieliną gruczołów łojowych, sebum zaś – zalegającą na powierzchni warstwą ochronną składającą się z: łoju, potu, lipidów naskórka wydzielanych przez keratynocyty oraz fizjologicznej flory bakteryjnej. Sebum należy raczej traktować jako płaszcz tłuszczowy skóry.

PKIK poleca:

 www.danutanowicka.pl