Atopowe zapalenie skóry, zwane też wypryskiem atopowym, egzemą, a niegdyś świerzbiączką Besniera, wypryskiem alergicznym lub alergicznym zapaleniem skóry, jest to choroba genetyczna, uwarunkowaną nieprawidłową reakcją immunologiczną. Związana jest z nieprawidłową odpowiedzią odpornościową na małe dawki antygenów, w wyniku której dochodzi do nadmiernego wytwarzania przeciwciał IgE skierowanych głównie przeciwko alergenom. Skóra chorego pod wpływem substancji drażniących (mydło, rozpuszczalniki), alergenów (roztocze, sierść) lub pewnych pokarmów (jajka, mleko, białko pszenicy, czekolada, truskawki), traci barierę ochronną zbudowaną z lipidów (tzw. płaszcz lipidowy) i pada ofiarą innych szkodliwych substancji pochodzenia zewnętrznego.
Zjawisko to polega na fakcie, iż nasze ciało wytwarza przeciwciała, czyli jednostki identyfikujące nasze własne komórki i całe zbudowane z nich struktury jako coś obcego, co należy jak najszybciej unicestwić, gdyż w przeciwnym razie – może stanowić zagrożenie. W atopowym zapaleniu skóry wytwarzane zostają komórki odpornościowe, które w absurdalny sposób niszczą nasz własny naskórek. Dochodzi do reakcji zapalnej, która w teorii ma być obroną przeciwko istniejącemu zagrożeniu. W istocie – pozbawia naszą skórę niezbędnej tarczy ochronnej przed niebezpieczeństwami, co daje nieprzyjemne objawy w postaci świądu, zaczerwienienia i uczucia suchości, typowego dla atopowego zapalenia skóry.
Atopowe zapalenie skóry (AZS) jest przewlekłą chorobą zapalną o nawrotowym charakterze. Cechuje się występowaniem świądu skóry o bardzo dużym nasileniu. Mechanizm powstawania świądu nie jest do końca poznany, a jego nasilenie nie jest adekwatne do wywołujących go bodźców. Chorobie towarzyszą zaburzenia funkcjonowania układu immunologicznego i zmiany w fizjologii i budowie skóry. Atopia uważana jest obecnie za chorobę cywilizacyjną. Na początku XX wieku cierpiało na nią poniżej 1% społeczeństwa. Obecnie problem może dotyczyć aż jednej trzeciej ludności. W Polsce choroby o podłożu alergicznym spotyka się u co czwartego dziecka. Najwięcej nieprawidłowych reakcji organizmu na powszechnie występujące substancje pochodzi z narządów bezpośrednio kontaktujących się z alergenami, czyli układu oddechowego, przewodu pokarmowego i skóry.
Do wystąpienia atopowego zapalenia skóry przyczyniają się również czynniki zewnętrzne: warunki klimatyczne, czynniki psychogenne, zanieczyszczenie środowiska. Mają one duży wpływ na przebieg AZS. Wysoka temperatura powietrza może nasilać objawy atopowego zapalenia skóry z powodu nadmiernego pocenia się skóry. Warunki klimatyczne mają także wpływ na rozwój fauny i flory w danym miejscu, który warunkuje obecność alergenów w powietrzu. W rozwoju AZS szczególną rolę odgrywa alergia pokarmowa. Na wystąpienie alergii najbardziej narażone są dzieci do drugiego roku życia – w tym okresie układ immunologiczny przewodu pokarmowego dziecka jest jeszcze niedojrzały. Symptomy atopowego zapalenia skóry u osób dorosłych mogą różnić się od objawów tej choroby u dzieci. U dorosłych pacjentów zwykle obecne są zmiany skórne w zgięciach łokciowych i kolanowych, a także u nasady szyi. Zmiany chorobowe mogą pokrywać znaczną część ciała, przy czym są zazwyczaj szczególnie wyraźne na szyi i twarzy. Są to najczęściej nadżerki, przeczosy, krwiste strupy, nacieki zapalne oraz zmiany na paznokciach (wyglądają one jak polakierowane). Skóra może intensywnie łuszczyć się, a zmiany mogą ulegać nadkażeniom bakteryjnym lub grzybiczym. Jeśli pacjent ma AZS od lat, niektóre fragmenty skóry mogą być grubsze i ciemniejsze, ewentualnie jaśniejsze niż reszta skóry. Zgrubiała skóra może swędzieć przez cały czas. Z kolei dorośli, którzy jako dzieci mieli AZS są w większym stopniu narażeni na silne wysuszenie skóry, podrażnienia skóry, egzemę na dłoniach oraz problemy ze wzrokiem.
Dość istotne miejsce w terapii choroby zajmuje szeroko pojęta troska o skórę, umiejętne jej nawilżanie oraz pielęgnacja – tak, by zapewnić naskórkowi objętemu procesem chorobowym należytą ochronę. Oprócz odpowiedniego leczenia, należy zaordynować skórze zabiegi, pomagające utrzymać jej prawidłową równowagę. Bardzo ważnym elementem postępowania ze skórą atopową jest unikanie wszelkiego rodzaju czynników drażniących – zarówno mechanicznych (odpowiednia odzież), jak i chemicznych (odpowiednie preparaty do pielęgnacji).
Podstawową sprawą jest terapia, która w atopowym zapaleniu skóry polega na przyjmowaniu leków, kontrolujących występowanie zaostrzeń schorzenia oraz właściwa pielęgnacja, polegająca przede wszystkim na zapewnieniu skórze odpowiedniego nawilżenia. Bez tych zabiegów, skóra będzie pozbawiona nie tylko zdrowego wyglądu i elastyczności, ale także będzie bardziej skłonna do zakażeń na skutek codziennego kontaktu z groźnymi patogenami w postaci bakterii, wirusów i grzybów, które przez to będą miały ułatwioną drogę do zainfekowania skóry i wyrządzenia całej serii szkodliwych reakcji.
Zazwyczaj pierwszy specjalista, do którego trafiają pacjenci, podejrzewający u siebie atopowe zapalenie skóry to dermatolog. Dermatolog na podstawie obserwacji oraz umiejętnego zebrania wywiadu nie tylko potwierdza istnienie choroby, ale także ją wyklucza. Bardzo ważnym jest, aby udać się do lekarza w momencie, kiedy zmiany na skórze są ewidentnie widoczne i wyglądają najbardziej typowo. Lekarz dermatolog może udzielić także stosownych wskazówek dotyczących preparatów dostępnych na rynku, służących jako pomoc w zwalczaniu objawów choroby. Powinien także pouczyć o odpowiedniej pielęgnacji oraz przepisać odpowiednie leki i maści do stosowania w miejscach najbardziej narażonych na wystąpienie zmian.
Innym specjalistą, który także zajmuje się leczeniem atopowego zapalenia skóry jest alergolog. Skupia się on jednak na genezie problemu, czyli reakcjach pochodzącym z atopii, a mniej na jego efektach, czyli zmianach skórnych. Alergolog powinien zapisać stosowne preparaty antyhistaminowe lub immunosupresyjne, które zmniejszają nasilenie skórnej reakcji zapalnej, a także pomogą pacjentowi zidentyfikować, znaleźć i wyeliminować z jego otoczenia czynniki, które mogą wywoływać powstawanie określonych objawów.
Lekarzem z którym mamy najczęstszy kontakt jest lekarz rodzinny. Jego umiejętna współpraca z innymi specjalistami, zajmującymi się leczeniem choroby pacjenta, jest dla chorego zapewnieniem odpowiedniej opieki w toku terapii danego schorzenia. W jego kompetencji leży zalecenie odpowiedniej pielęgnacji skóry atopowej, przepisanie leków, które pacjent przyjmuje na stałe, a także udzielenie porady, do którego specjalisty chory na atopowe zapalenie skóry powinien się udać, aby uzyskać stosowny dla niego cel terapeutyczny – kontrolę powstających objawów lub leczenie występujących zaostrzeń w postaci zmian skórnych.
Leczenie atopowego zapalenia skóry nie jest proste, zwłaszcza gdy chory cierpi na jeszcze inną chorobę alergiczną. Małe szanse na całkowite wyleczenie mają osoby, u których bardzo wcześnie wystąpiły pierwsze objawy. Przy łagodnej postaci choroby stosuje się specjalne maści-kremy. Do niedawna jedynym lekarstwem były kremy sterydowe. To właśnie one sprawiały, że skóra robiła się coraz cieńsza, pergaminowa. Obecnie z powodzeniem stosuje się kremy przeciwzapalne, które działają jak sterydy, ale nie niszczą skóry. Długotrwałą poprawę przynoszą leki immunosupresyjne. Można podawać tabletki przeciwuczuleniowe. Ale im są skuteczniejsze, tym większą wywołują senność. Najcięższe przypadki leczy się sterydami, np. cyklosporynami A. Po tego rodzaju preparatach ustają dokuczliwe objawy, ale choroba może powrócić w znacznie silniejszej postaci. Zaleca się także psychoterapię, która uczy radzić sobie ze stresem. Dlaczego to takie ważne? Dowiedziono, że prawie zawsze stres nasila swędzenie i czerwone plamy.
AZS potrafi dać się we znaki. Gdy leczenie standardowe wydaje się niewystarczające wiele osób ucieka się do zastosowania dodatkowo naturalnych metod leczenia, które mogą ulżyć w chorobie. Dobrze się kąpać np. w krochmalu lub kisielku z siemienia lnianego. Najczęstszym błędem jest smarowanie chorych miejsc lub całego ciała specyfikami z kitem pszczelim. Może się to skończyć bardzo bolesnymi ranami, które trzeba już będzie leczyć w szpitalu. Cierpiący na AZS nie powinni też stosować żadnych leków ani płynów na spirytusie (np. perfum i toników).
Red. Port.
