Układ immunologiczny człowieka ma za zadanie bronić organizm przed patogenami. Zdarza się jednak, że drobnoustroje po- konują te bariery i wnikają do organizmu. Zarówno cechy bakterii, jak i sprawność układu immunologicznego gospodarza decy- dują o intensywności i czasie trwania inwazji bakteryjnej. Najbardziej obawiamy się sepsy, o której bywa głośno w mediach. Czym tak naprawdę jest sepsa?
Definicja i kryteria rozpoznawania Sepsy
Dzięki wspólnej pracy American College of Chest Physicians oraz Society of Care Medicine w 1991 roku ustalono definicję oraz ścisłe kryteria rozpoznawania sepsy i innych zaka- żeń powodowanych przez drobnoustroje.
– Infekcja - inwazja mikroorganizmów do sterylnych tkanek gospodarza.
– Bakteriemia - występowanie żywych, zdolnych do rozmnażania bakterii w krwioobiegu gospodarza.
– Sepsa (posocznica) – uogólniona reakcja zapalna na infekcję z udowodnionym klinicznie lub mikrobiologicznie zakażeniem. Rozpoznaje się ją na podstawie wystąpie- nia między innymi 2 kryteriów.
Wyróżnia się także SIRS (Systemic Inflammatory Response Syndrome) – zespół uogólnionej reakcji zapalnej. Kryteria diagnostyczne są takie same jak dla sepsy, jednak z wykluczeniem czynnika infekcyjnego. Przyczynami wystąpienia SIRS mogą być: zapalenie trzustki, niedokrwienie, uraz wielonarządowy, rozległy zabieg operacyjny, oparzenie czy wstrząs krwotoczny. Jeżeli w przypadku sepsy lub SIRS występuje także niewydolność wielonarządowa, stosuje się wtedy określenia „ciężka sepsa” i „ciężki SIRS”. O wstrząsie septycznym mówi się w przypadku wystą- pienia ostrej niewydolności krążenia z głęboką hipoten- sją, utrzymującego się mimo uzupełniania krwioobiegu płynami krwiozastępczymi. MODS (Multiple Organ Dis- function Syndrome) to zespół niewydolności wielonarządowej, objawiający się zaburzeniem funkcjonowania na- rządów. Na tej podstawie „ciężką sepsę” określa się jako sepsę z towarzyszącym MODS.
Sepsa, inaczej posocznica, budzi wśród ludzi lęk. Często mylona jest z innymi rodzajami zakażeń, np. bakteriemią. Od 1991 roku funkcjonują ściśle określone definicje i kryteria rozpoznania sepsy. Ze względu na słabo rozwinięty układ odpornościowy, jedną z najbardziej zagrożonych sepsą grup pacjentów są dzieci do piątego roku życia. Posocznica może u nich wystąpić nawet po zastosowaniu zanieczyszczonych mikroorganizmami kosmetyków.
Ze względu na brak czynnika infekcyjnego jako kryterium SIRS, niektórzy naukowcy postulują uznanie go za odrębną postać kliniczną, a nie odmianę sepsy. SIRS to stan sugerujący wystąpienie posocznicy, spowodowanej jednak przez inne niż infekcyjne przyczyny. Na oddzia- łach OIT (oddział intensywnej terapii) zapadalność na SIRS wśród pacjentów waha się między 52% a 93%. SIRS jest stanem alarmowym, w którym należy potwierdzić lub wykluczyć czynnik infekcyjny jako przyczynę. Przy potwierdzeniu tego czynnika mamy do czynienia z sepsą [2]. Często jednak w wyniku np. wcześniejszej antybiotykoterapii, wynik posiewu krwi jest negatywny, mimo istnienia czynnika infekcyjnego. Jest to kolejny powód szerokiej dyskusji w środowisku lekarzy na temat defini- cji sepsy oraz SIRS.
Najczęstszymi szczepami bakteryjnymi powodującymi sepsę są: Neisseria meningitidis, Streptococcus pneumoniae, pałeczki gram-ujemne (Haemophilus influenzae, Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae, Pseudomonas aeruginosa, Enterobacter sp., Salmonella sp., Serratia sp.), gronkowce (Staphylococcus aureus, S.epidermidis) a także Enterococ- cus sp., Listeria monocytogenes. W przypadku sepsy powstałej w wyniku infekcji grzybiczej najczęstszym pato- genem jest Candida albicans [1-4].
Wiele przypadków sepsy powodowanych jest przez pa- łeczki gram-ujemne. Wynika to z budowy ich osłon ko- mórkowych, zawierających lipopolisacharyd (LPS). Struk- tura ta, zwana endotoksyną, wywołuje rozwój zakażenia, aktywuje elementy układu odpornościowego do produk- cji cytokin, czyli mediatorów reakcji zapalnej, dopro- wadzających do uszkodzeń narządów wewnętrznych [4]. W Polsce wśród pacjentów przebywających na oddziałach intensywnej terapii 31,5% ma objawy sepsy. Natomiast umieralność pacjentów z sepsą w Polsce wynosi ok. 56%.
Sepsa - Przyczyny infekcji
– Kosmetyki zanieczyszczone mikroorganizmami
Osoby stosujące kosmetyki są przekonane o ich bezpieczeństwie oraz jałowości. Krajowe normy dotyczące mikrobiologicznej czystości kosmetyków i środków higienicznych nie dopuszczają obecności w kosmetykach następujących mikroorganizmów: rodzina Enterobacteriaceae, S. aureus, S. pyogenes, Enterococcus sp., Clostridium perfringens, C. tetani. Pseudomonas aeruginosa, Candida sp., Aspergillus sp. oraz Trichophyton sp. W przypadku innych drobnoustrojów dopuszczalna jest ich śladowa ilość w kosmetykach.
Niestety, zdarzają się przypadki zanieczyszczenia ko- smetyków mikroorganizmami, których obecność jest za- kazana. Zazwyczaj ilość mikroorganizmów jest tak mała, że nie stanowi zagrożenia dla ludzi. Jednak stosowanie takich kosmetyków u małych dzieci i osób starszych, u których układ odpornościowy nie działa właściwie, niesie ze sobą ryzyko wystąpienia sepsy. Jest ono naj- większe na oddziałach szpitalnych i dotyczy zazwyczaj większej grupy osób. Dochodzi tu często do kontamina- cji produktów kosmetycznych, oraz sprzętu szpitalnego w wyniku nieprzestrzegania przepisów BHP (przenosze- nie drobnoustrojów między pacjentami poprzez personel szpitala, niewłaściwa sterylizacja sprzętu szpitalnego, brak zmiany rękawiczek jednorazowych między kontak- tem z różnymi pacjentami i zakażonym sprzętem/prepa- ratami oraz niewłaściwe przechowywanie i użytkowanie kosmetyków oraz środków czystości. Mikroorganizmy przenoszone są zazwyczaj na rękach personelu szpital- nego. Znane są przypadki infekcji bakteryjnych u dzieci, powstałych w wyniku stosowania kosmetyków skażo- nych bakteriami. Przykładem mogą być infekcje odnoto- wane w Arabii Saudyjskiej. W okresie od listopada 2008 r. do stycznia 2009 r. w szpitalu King Abdulaziz University Hospital w Jeddah w Arabii Saudyjskiej odnotowano 14 zakażeń noworodków wywołanych przez Serratia marce- scens. Bakterie rozprzestrzeniane były poprzez szampon dla dzieci. Niestety, w pięciu przypadkach rozwinęła się sepsa, w wyniku której jeden noworodek zmarł [5]. W Nowej Zelandii opisano przypadek śmierci czworga dzieci w wyniku infekcji wywołanej przez Clostridium tetani, bakterii przenoszonej przez talk. Opisywane były rów- nież zakażenia Burkholderia sp. poprzez płyn do płukania jamy ustnej oraz mleczko nawilżające [6]. Przypadki za- nieczyszczeń kosmetyków znane są również w Polsce, we wrześniu 2012 r. wycofano dwie partie płynu do kąpieli dla dzieci ze względu na wykrycie w tych kosmetykach śladowych ilości bakterii z rodzaju Serratia [7]. Kosme- tyki nie są jedynym wektorem przenoszenia drobno- ustrojów mogących wywoływać sepsę. Bardzo często sepsa występuje po chirurgicznym leczeniu, szczegól- nie w obrębie jamy brzusznej- 48% przypadków cięż- kiej sepsy w polskich szpitalach. Drugim pod względem częstości (30%) czynników powodujących ciężką sepsę są schorzenia internistyczne, głównie układu oddecho- wego. Dodatkowym zagrożeniem są narzędzia służące do przeprowadzania endoskopii, transfuzji, intubacji, czy cewnikowania. Przedłużony pobyt w szpitalu oraz długa antybiotykoterapia, często powodująca wielolekoopor- ność, to kolejny czynnik predysponujący pacjenta do by- cia w grupie ryzyka wystąpienia sepsy.
Znane też są liczne zanieczyszczenia tzw. kosmetyków kolorowych, szczególnie do makijażu oczu. Wśród pa- togenów wykrytych w cieniach do powiek oraz tuszach do rzęs wylicza się: Pseudomonas sp., Neisseria sp. Cory- nebacterium sp., Moraxella sp., Acinetobacter sp., Staphy- lococcus sp. Jednym z cięższych powikłań wywołanych przez zanieczyszczony pałeczkami Pseudomonas sp. tusz do rzęs było poważne uszkodzenie wzroku pacjentki [6, 8].
– medycyna ludowa
Niepokojące są doniesienia o przypadkach wystąpie- nia sepsy po spożyciu lub iniekcji preparatów medycyny ludowej. Dotyczy to popularnych wśród ludności latynoskiej suszonych, sproszkowanych części ciała węży. Ludzie zażywający takie substancje wierzą w ich uzdra- wiającą oraz wzmacniającą moc. Niestety, większość ga- dów to bezobjawowi nosiciele pałeczek Salmonella sp. Są to tzw. niedurowe szczepy Salmonella, wywołujące u ludzi ciężkie infekcje, tzw. RAS (Reptile Associated Salmo- nellosis), mogące przeradzać się w zakażenie uogólnione. W USA jest to ogromny problem epidemiologiczny, corocznie monitorowany przez CDC (Centers for Disease Control and Prevention). Kontakt z gadami jest szczególnie groźny dla dzieci do 5. roku życia, osób starszych oraz z upośledzonymi funkcjami układu odpornościowe- go. Władze USA wprowadziły w związku z tym przepisy dotyczące hodowli i sprzedaży gadów w celu zmniejszenia ilości przypadków RAS. Prowadzone są również kampa- nie edukacyjne, informujące o zagrożeniach, jakie niesie kontakt z gadami. Niestety, ludność latynoska wierzy w uzdrawiającą moc suszonych części ciała węży. Zażywa- ją je głównie pacjenci chorzy na raka oraz nosiciele wirusa HIV, czyli osoby z osłabionym układem odpornościowym. Przypadki wystąpienia sepsy i śmierci takich pacjentów odnotowano w Kalifornii. Również u osób zdrowych po przyjęciu takich środków następuje infekcja, jednak nie zawsze przechodzi ona w sepsę. W Meksyku nie prowadzi się monitoringu takich przypadków, nieznana jest zatem skala tego rodzaju infekcji. Niemal wszystkie patogeny kontaminujące produkty farmaceutyczne to pałeczki gram-ujemne. Spośród tej grupy jedynie Salmonella sp. określane są jako patogeny bezwzględne, które doprowadzają do infekcji osób zdrowych.
Mikrobiologiczne zanieczyszczenia produktów kosmetycznych i farmaceutycznych mogą powstawać w trakcie proce- su produkcyjnego oraz wskutek niewłaściwego użytkowania i przechowywania już otwartych produktów. Szczególnie niebezpieczne jest zakażenie kosmetyków na oddziałach szpitalnych, gdzie powstałe w ten sposób infekcje pacjentów mogą przechodzić w groźną dla życia sepsę.
Źródło: Kosmetologia Estetyczna
